ایران سرزمین هنرهای دستی و بافته‌های سنتی است؛ هنرهایی که نه‌تنها بخشی از فرهنگ ما را زنده نگه می‌دارند، بلکه همچنان در خانه‌های امروزی جایگاه ویژه‌ای دارند. در میان انواع زیراندازهای سنتی، سه محصول زیلو، گلیم و جاجیم از همه شناخته‌شده‌تر هستند؛ اما بسیاری از افراد هنگام خرید، تفاوت میان این سه را نمی‌دانند و ممکن است انتخابی نادرست داشته باشند.
در این مقاله به‌صورت کامل و کاربردی تفاوت‌های این سه محصول را بررسی می‌کنیم تا بدانیم کدام‌یک برای خانه شما مناسب‌تر است.

۱. آشنایی با زیلو، گلیم و جاجیم

برای انتخاب بهتر، ابتدا باید هر کدام را بشناسیم:

زیلو چیست؟

زیلو زیراندازی است که عمدتاً در میبد یزد بافته می‌شود و از نخ پنبه‌ای تشکیل شده است. خنکی، دوام بالا و وزن سبک از مهم‌ترین ویژگی‌های آن است. زیلو بیشتر برای خانه‌های گرمسیر، مساجد، اتاق‌خواب‌ها، اتاق کودک و فضاهای سنتی استفاده می‌شود.

گلیم چیست؟

گلیم نوعی بافته تخت و بدون پرز است که با نخ پشمی یا ترکیبی از پشم و پنبه بافته می‌شود. طرح‌های رنگارنگ، نقوش سنتی و مقاومت بالا، گلیم را به انتخابی محبوب برای اتاق نشیمن، پذیرایی و فضاهای مدرن تبدیل کرده است.

جاجیم چیست؟

جاجیم نیز نوعی بافته نازک‌تر و سبک‌تر است که معمولاً با نخ‌های رنگی پشمی بافته می‌شود. جاجیم‌ها طرح‌های راه‌راه و نقوش ساده دارند و بسیاری از افراد از آن‌ها به عنوان روفرشی، پتوهای سنتی، رومیزی یا پوشش مبلمان استفاده می‌کنند.

۲. تفاوت در الیاف (بخش اصلی تفاوت‌ها)

الیاف زیلو:

• کاملاً پنبه‌ای

• سبک و خنک

• مناسب مناطق گرمسیر

زیلو به دلیل الیاف پنبه‌ای، جریان هوا را به‌خوبی عبور می‌دهد و گرما را جذب نمی‌کند. همین ویژگی باعث می‌شود مناسب تابستان و خانه‌های با دمای بالا باشد.

الیاف گلیم:

• عمدتاً پشم

• مقاوم، گرم و ضخیم

• مناسب مناطق سردسیر

پشم باعث می‌شود گلیم عایق حرارتی بسیار خوبی باشد. برای کف‌پوش اتاق‌های نشیمن و پذیرایی نیز عالی است.

الیاف جاجیم:

• پشم یا ترکیب پشم و پنبه

• سبک، قابل‌انعطاف، گرم

• مناسب استفاده‌های چندمنظوره

الیاف جاجیم آن را به یک انتخاب همه‌کاره تبدیل می‌کند؛ هم گرم است و هم برای پوشش وسایل مناسب.

۳. تفاوت در روش بافت

بافت زیلو:

زیلو با دستگاه‌های بافت سنتی و به‌صورت دو‌پودی بافته می‌شود. این نوع بافت باعث ایجاد استحکام و نظم در نقوش هندسی می‌شود. زیلوهای سنتی معمولاً بدون طرح‌های پیچیده هستند و بیشتر بر پایه نقوش هندسی و تکرارشونده طراحی می‌شوند.

بافت گلیم:

گلیم با تکنیک پودگذاری و به‌صورت درهم‌تنیده با پشم بافته می‌شود. همین روش باعث ایجاد طرح‌های متنوع و چندرنگ می‌شود. گلیم‌ها هم طرح‌های عشایری دارند و هم طرح‌های شهری‌تر.

بافت جاجیم:

جاجیم به‌صورت راه‌راه و طولی بافته می‌شود و معمولاً قطعات باریک آن بعداً به هم دوخته می‌شوند. این نوع بافت به آن ظاهر متفاوت و نیمه‌پتو‌مانند می‌دهد.

۴. تفاوت در وزن و ضخامت

زیلو:

• وزن متوسط

• ضخامت کم

• مناسب برای جمع‌شدن و جابه‌جایی

• مناسب برای منازل کوچک یا استفاده‌های موقت

گلیم:

• سنگین‌تر از زیلو

• ضخامت بیشتر

• مقاومت بالا در برابر فشار و پاخوردگی

• مناسب کف‌پوش دائمی

جاجیم:

• سبک‌تر از گلیم

• ضخامت کمتر از گلیم و بیشتر از زیلو

• انعطاف‌پذیر و قابل استفاده برای پوشش اشیا

۵. تفاوت در طرح و رنگ

این بخش یکی از جذاب‌ترین تفاوت‌هاست.

طرح‌های زیلو:

• نقوش هندسی

• رنگ‌ها معمولاً محدود و سنتی

• طرح‌ها آرام‌تر و ساده‌تر

زیلو برای خانه‌هایی با دکور مینیمال یا سنتی عالی است.

طرح‌های گلیم:

• رنگ‌های متنوع و زنده

• نقش‌های عشایری، بته‌جقه، حیوانات، گل‌ها و…

• مناسب برای دکورهای امروزی و شاد

گلیم بهترین انتخاب برای فضایی است که نیاز به انرژی و تنوع رنگ دارد.

طرح‌های جاجیم:

• معمولاً راه‌راه

• رنگ‌های تند و درخشان

• طرح‌های ساده اما چشم‌نواز

جاجیم گزینه‌ای عالی برای استفاده به‌عنوان روتختی یا روفرشی است.

۶. تفاوت در کاربردها (خیلی مهم برای انتخاب)

کاربردهای زیلو:

• فرش کردن اتاق‌خواب

• فرش مساجد و حسینیه‌ها

• زیرانداز تابستانی

• مناسب مکان‌های گرم و محیط‌های پررفت‌وآمد

• مناسب اتاق کودک به‌دلیل بدون پرز بودن

کاربردهای گلیم:

• کف‌پوش اصلی خانه

• دکور مدرن و روستیک

• آویزه‌های دیواری

• زیر میز و مبل

گلیم علاوه‌بر کاربرد کف‌پوش، به دلیل زیبایی زیاد به‌عنوان دکور هم استفاده می‌شود.

کاربردهای جاجیم:

• روفرشی

• روتختی

• روانداز

• پرده یا رومبلی

• زیرانداز سبک

جاجیم یک وسیله چندمنظوره است که استفاده‌های متنوعی دارد.

۷. تفاوت در دوام و طول عمر

زیلو:

• بسیار بادوام

• مقاومت بالا در برابر شست‌وشو

• مناسب استفاده طولانی‌مدت

گلیم:

• دوام بالا مخصوصاً نوع پشمی

• اما ممکن است در برابر رطوبت آسیب‌پذیر باشد

• نیاز به نگهداری اصولی

جاجیم:

• دوام متوسط

• مناسب استفاده ملایم

• نباید زیاد تحت پاخوردگی قرار بگیرد

۸. تفاوت در قیمت

قیمت‌ها به عوامل زیادی بستگی دارد، اما به‌طور کلی:

• زیلو: قیمت متوسط و مقرون‌به‌صرفه

• گلیم: قیمت بالاتر به‌دلیل پشم و زمان‌بری بافت

• جاجیم: قیمت مناسب و گاهی ارزان‌تر از گلیم

اگر قصد خرید محصولی بادوام و اقتصادی دارید، زیلو بهترین انتخاب است.

۹. کدام برای خانه شما مناسب‌تر است؟

انتخاب نهایی به نیاز، بودجه و سبک دکوراسیون خانه شما بستگی دارد.

اگر خانه شما گرم است یا کودک دارید → زیلو بهترین گزینه است

زیرا:

• بدون پرز

• خنک

• قابل‌شست‌وشوی سریع

• بادوام

• وزن مناسب

اگر دکور شاد، مدرن یا عشایری دوست دارید → گلیم بهترین انتخاب است

زیرا:

• رنگارنگ

• زیبا

• مناسب کف‌پوش اصلی

• حس طبیعت و زندگی به خانه می‌دهد

اگر دنبال وسیله‌ای چندمنظوره هستید → جاجیم گزینه ایده‌آل است

زیرا:

• می‌توانید برای روفرشی، روتختی یا پتو استفاده کنید

• سبک و قابل‌حمل است

• ظاهر ساده و چشم‌نوازی دارد

جمع‌بندی

هر سه محصول—زیلو، گلیم و جاجیم—دارای اصالت ایرانی و ارزش هنری بالا هستند.
اما برای انتخاب هدفمند:

• زیلو مناسب هوای گرم، استفاده طولانی‌مدت، خانه‌های سنتی یا مدرن ساده و اتاق خواب است.

• گلیم مناسب خانه‌های مدرن و رنگی، فضاهای پرتردد و دکورهای شیک است.

• جاجیم مناسب استفاده چندمنظوره، پوشش وسایل یا دکور سبک روستیک است.

با شناخت دقیق این تفاوت‌ها می‌توانید بهترین انتخاب را برای خانه خود داشته باشید و از زیبایی هنر ایرانی در زندگی روزمره لذت ببرید.