زیلو یکی از بادوام‌ترین و سالم‌ترین زیراندازهای سنتی ایران است که به دلیل بافت پنبه‌ای، وزن مناسب، قابلیت شستشو و تنفس‌پذیری، مورد توجه خانواده‌ها قرار دارد. اما حتی مقاوم‌ترین بافته‌ها هم اگر به‌درستی نگهداری نشوند، ممکن است آسیب ببینند یا زیبایی اولیه خود را از دست بدهند.
در این مقاله به‌صورت جامع و عملی، بهترین روش‌های نگهداری، تمیز کردن، شستشو و افزایش عمر زیلو را مرور می‌کنیم تا بتوانید سال‌ها از زیلوی خود بدون تغییر رنگ یا آسیب استفاده کنید.
۱. اهمیت نگهداری درست از زیلو
زیلو معمولاً در محیط‌هایی مانند خانه، مسجد، حسینیه، اتاق کودک و فضاهای باز استفاده می‌شود. محیط قرارگیری زیلو نقش مهمی در طول عمر آن دارد. رعایت چند نکته ساده باعث می‌شود:
-
رنگ زیلو ثابت بماند
-
بافت آن دچار پوسیدگی نشود
-
مشکل کپک، بیدزدگی یا بو ایجاد نگردد
-
لبه‌ها و حاشیه‌های آن سالم بمانند
در ادامه مهم‌ترین نکات را با جزئیات توضیح می‌دهیم.
۲. بهترین روش‌ها برای نگهداری زیلو در خانه
۲.۱ جلوگیری از قرار دادن زیلو زیر نور مستقیم خورشید
هرچند رنگ‌های زیلو اغلب ثابت و باکیفیت هستند، اما نور مستقیم خورشید می‌تواند:
-
رنگ زیلو را کمرنگ کند
-
بافت آن را خشک و شکننده کند
اگر زیلو در بالکن یا حیاط استفاده می‌شود، بهتر است:
-
در زمان‌های آفتاب شدید جمع شود
-
یا از سایه‌بان استفاده کنید
۲.۲ عدم قرار دادن اجسام سنگین و ثابت روی زیلو
مبلمان سنگین، تخت یا کمد اگر مدت طولانی روی زیلو بمانند، باعث:
-
کشیدگی بافت
-
موج‌دار شدن سطح زیلو
-
ایجاد فرورفتگی دائمی
می‌شوند. بهتر است در چنین فضاهایی از گلیم یا کف‌پوش مناسب‌تر استفاده شود.
۲.۳ پهن کردن زیلو روی سطح صاف و خشک
زیلو را هرگز روی سطح:
-
مرطوب
-
خاکی
-
ناهموار
پهن نکنید. رطوبت باعث کپک و بوی بد می‌شود و سطح ناهموار نیز موجب کشش و تغییر فرم زیلو می‌گردد.
۳. اصول صحیح تا کردن، جمع کردن و نگهداری زیلو
۳.۱ تا کردن صحیح زیلو
زیلو برخلاف فرش ضخیم، سبک است و به‌راحتی تا می‌شود. اما بهتر است:
-
مطابق خطوط بافت تا شود
-
از تاهای شدید و ریز پرهیز شود
-
چند وقت یک‌بار جهت تاها تغییر کند
این کار باعث جلوگیری از شکستگی بافت می‌شود.
۳.۲ استفاده از کاور یا گونی پارچه‌ای
برای نگهداری طولانی‌مدت:
-
از کاورهای پارچه‌ای یا کیسه نفوذپذیر استفاده کنید
-
هرگز از پلاستیک ضخیم استفاده نکنید (باعث حبس رطوبت و کپک می‌شود)
۳.۳ نگهداری در محیط خنک و بدون رطوبت
بهترین مکان‌ها برای نگهداری زیلو:
-
کمدهای خشک
-
انباری با تهویه مناسب
-
دور از دیوارهای نم‌دار
اگر در مناطق مرطوب زندگی می‌کنید، قرار دادن قرص ضد‌رطوبت یا چند تکه گچ در نزدیکی زیلو مفید است.
۴. روش‌های جلوگیری از کپک، بو و بیدزدگی
هرچند زیلو از پنبه بافته می‌شود، اما به دلیل نوع گره و بافت بسته‌اش معمولاً بید نمی‌زند. با این حال رعایت نکات زیر ضروری است:
۴.۱ تهویه و آفتاب‌دهی دوره‌ای
هر ۲ تا ۳ ماه یک‌بار:
-
زیلو را در سایه آفتاب ملایم قرار دهید
-
اجازه دهید هوا از میان بافت عبور کند
این کار بوی احتمالی را از بین می‌برد.
۴.۲ جلوگیری از تماس زیلو با رطوبت
زیلوهای خیس یا نیمه‌خیس را هرگز تا نکنید.
رطوبت دشمن اصلی هر بافته پنبه‌ای است و می‌تواند:
-
کپک ایجاد کند
-
بوی نامطبوع تولید کند
-
باعث پوسیدگی شود
۴.۳ استفاده از مواد طبیعی ضدبو و ضدبید
چند گزینه طبیعی و بی‌خطر:
-
چوب درخت سدر
-
میخک
-
پوست لیمو خشک‌شده
-
صابون معطر سنتی
این مواد را در یک پارچه نازک کنار زیلو قرار دهید.
۵. اصول شستشوی زیلو — نکته‌های مهم قبل از شستشو
زیلو به‌دلیل الیاف پنبه‌ای، قابل شستشو است؛ اما شستشوی اشتباه باعث آسیب می‌شود. قبل از شستشو:
۵.۱ خاک‌گیری زیلو
با تکاندن یا استفاده از جاروبرقی (بدون برس چرخان) خاک سطح را بگیرید.
وجود خاک در تار و پود هنگام شستشو باعث سفتی و خط‌افتادن می‌شود.
۵.۲ بررسی دوخت‌ها و حاشیه‌ها
اگر قسمتی از زیلو ریش‌ریش شده، قبل از شستشو آن را بدوزید تا آسیب بیشتر نشود.
۵.۳ تست ثبات رنگ
یک گوشه زیلو را کمی خیس کرده و با دستمال سفید بکشید.
اگر رنگ پس داد، بهتر است:
-
از شوینده ملایم‌تری استفاده کنید
-
یا شستشو را با آب سرد انجام دهید
۶. بهترین روش‌های شستشوی زیلو
۶.۱ شستشوی دستی در خانه
مناسب‌ترین روش برای زیلو شستشوی دستی است:
۱. از آب سرد یا ولرم استفاده کنید (آب داغ باعث جمع‌شدن الیاف می‌شود).
۲. از شوینده‌های ملایم مثل صابون رخت‌شویی یا مایع مخصوص استفاده کنید.
3. زیلو را با دست و به‌صورت عمودی مالش دهید؛ از برس‌های زبر استفاده نکنید.
4. چندین بار خوب آبکشی کنید تا مواد شوینده در بافت باقی نماند.
5. زیلو را هرگز مچاله نکنید — فقط آب را با دست فشار دهید.
۶.۲ شستشو با دستگاه
شستشوی زیلو در ماشین لباسشویی به دلیل اندازه بزرگ و احتمال کشیدگی بافت توصیه نمی‌شود.
اما اگر لازم بود:
-
از برنامه شستشوی ملایم
-
آب سرد
-
بدون خشک‌کن (spin)
استفاده کنید.
۶.۳ شستشو در قالیشویی
اگر به قالیشویی معتبر و متخصص زیلو دسترسی دارید، این گزینه مطمئن‌تر است.
حتماً تأکید کنید که زیلو با درجه حرارت پایین و بدون مواد قوی شسته شود.
۷. خشک کردن زیلو — مهم‌تر از شستشو
نکات کلیدی:
۷.۱ خشک کردن در سایه
نور مستقیم آفتاب باعث:
-
کمرنگ‌شدن
-
سفت‌شدن بافت
-
شکنندگی الیاف
می‌شود.
۷.۲ پهن کردن روی سطح تمیز
زیلو را روی طناب آویزان نکنید چون:
-
کش پیدا می‌کند
-
لبه‌ها موج‌دار می‌شود
بهترین روش:
پهن‌کردن روی زمین در سایه و جریان هوای آزاد.
۷.۳ خشک شدن کامل قبل از تا کردن
زیلو حتی اگر کمترین رطوبت داشته باشد، در صورت تا شدن:
-
کپک می‌زند
-
بو می‌گیرد
-
بافت آن آسیب می‌بیند
پس تا کاملاً خشک نشده، جمع نکنید.
۸. ترمیم، مرمت و افزایش عمر زیلو
زیلو به دلیل بافت محکم، دیر پاره می‌شود؛ اما گاهی ممکن است:
-
گوشه‌ها ریشه‌دار شوند
-
حاشیه‌ها کش بیایند
-
بافت در یک نقطه باز شود
راهکارها:
-
قسمت‌های ریش‌ریش را با نخ پنبه‌ای بدوزید
-
برای لبه‌ها از نوار پارچه‌ای استفاده کنید
-
اگر بافت باز شده، بهتر است به یک بافنده زیلو سپرده شود
-
هر ۲–۳ سال یک‌بار زیلو را در جهت مخالف قبلی پهن کنید تا توازن حفظ شود
جمع‌بندی
زیلو یکی از بادوام‌ترین زیراندازهای ایرانی است، اما نگهداری صحیح نقش بزرگی در افزایش عمر آن دارد.
با رعایت روش‌هایی ساده مانند:
-
دور نگه داشتن از نور مستقیم
-
جلوگیری از رطوبت
-
شستشوی صحیح و اصولی
-
خشک کردن کامل
-
نگهداری در محیط مناسب
می‌توان عمر زیلو را به ده‌ها سال افزایش داد و زیبایی آن را حفظ کرد.